Hamoris rasik moris hosi limitasaun ne’ebé iha

Dili hanesan kapital Timor-Leste nian, ema barak mak hakarak atu buka moris iha ne’e, ema lubun ba lubun mak halibur an iha ne’e ho objetivu atu kompete ba moris diak, atu hadiak moris no atu hamoris rasik moris ne’e tuir ema ida-idak nia kbiit. Ba ema badinas, dalan sei nakloke luan ba nia, ema ne’ebé depende deit ba kondisaun ne’ebé eziste, nia moris mós sei la’o iha fatin no dalan ba nia kloot tebes. Iha ema barak tebes mak sidauk bele rekoñese didiak nia frakeza no rikeza, ho ida ne’e sei susar ba nia atu dezenvolve nia an. Ema ho tipu ne’e presiza ema seluk atu interven ba iha nia desizaun balun iha nia moris, maski nune’e, intervensaun hosi liur la’os dalan di’ak liu ba ema ida nia moris. Intervensaun hosi ema seluk tenke refleta mós ho situasan internal ema ida-idak nian.

Hamoris rasik ita nia moris la’os de’it iha kontekstu ekonomia maibé inklui mós aspetu oi-oin no iha area ne’ebé luan. Prinsipiu moris ema ida nian la hanesan ho ema seluk nian, tarjetu moris kada individu mós la hanesan. Maibé iha kapital Dili, ekonomia ho eduksaun sai tarjetu prinsipal ba ema hotu atu kompete. La hare ba kondisaun ambiente ou regulamentu ne’ebé kesi metin iha sosiadade laran, buka osan liu hosi negosiu ki’ik mak dalan ikus ba ema hotu ne’ebé foin tama iha moris urbanu. Loron manas, rai udan, tahu dodok, kondisaun ira ne’e hotu la’os todan ne’ebé atu hamate espiritu buka moris nian. Idade ki’ik ka katuas liu, la’os sasukat atu hahú moris ekonomia ida. Buka dollar ne’e la fasil, la’o to’o dollar, hakilar to’o kakorok maran, maibé ran manas nafatin atu kontinua hadiak moris.

Tarjetu ida n’e la’os de’it salva individu ne’ebé foti desizaun atu hala’o moris ekonomia ho tipu hanesan ne’e maibé mós atu sustenta no salva moris seluk ne’ebé tau laran iha individu ida ne’e. Individu sira ne’e hadi’ak sira nia moris hosi sira nia limitasaun rasik, sira la ba buka atu husu iha edifisiu governu balun ka ONG sira maibé, ho sira nia abilidade moris ne’ebé limitadu, sira pronto atu kompete ba moris diak liuhosi dalan kompetisaun ekonomia ne’ebé ninia lukru la guarantia ba sira nia moris. Sira nia prinsipiu mak buka osan ba han loron ohin nian, prinsipiu moris simples ne’ebé la fasil ba ema hotu atu hala’o. Maibé ida ne’e mak moris. Buka atu hare riku iha kiak nia laran, buka atu hetan rikeza iha frakeza nia laran. Limitasaun la’os atu arepende, limitasaun la’os atu halo lamentasaun ba, hosi limitasaun ita bele hare ita nia forte.


octaminec